Sual: Vacib ne demektir, vacibler nelerdir?
CEVAP
Vacib, yapılması farz gibi kesin olan, fakat Kur’an-ı kerimdeki delili farz kadar açık olmayan emirlere denir. Vacibin hükmü farz gibidir. Vacibi terk etmek, tahrimen mekruhtur. İbadetlerdeki vaciblerden bazıları şunlardır:
1- Adağı yerine getirmek,
2- Başlanan nafile namazı tamamlamak,
3- Vitri kılmak ve kunut duasını okumak,
4- Namazda bir farzdan bir farza geçmek, mesela kıyamdan rükûa giderken ve secdeden kıyama kalkarken geçişi geciktirmemek,
5- Esselamü aleyküm ve rahmetullah diyerek namazdan çıkmak,
6- Farzların iki rekâtında ve diğer namazların her rekâtında Fatiha okumak,
7-Fâsid olan yani bozulan sünnet ve nafile namazları iade etmek,
8- İlk iki rekâtta Fatiha okumak,
9-Fatiha’yı zamm-ı sureden önce okumak,
10- Namazda son oturuşta Ettehıyyatü’yü okumak,
11- Namazda birinci oturuşta oturmak ve Ettehıyyatü’yü okuyunca beklemeyip kalkmak,
12- Bayram namazlarını kılmak ve kurban bayramında, Arefe günü sabah namazından, dördüncü günün ikindi namazına kadar, farzlardan sonra teşrik tekbirini okumak,
13- Cemaatle kılınan namazda imama tâbi olmak,
14- Namazda zamm-ı sure okumak,
15- Nisaba malik olan için fıtra vermek ve kurban kesmek,
16- Rükûda üç kere Sübhanallah diyecek kadar durmak,
17- Gerektiğinde secde-i sehv yapmak,
18- Secdeleri birbiri arkasından yapmak,
19- Sesli okunacak yerde sesli, sessiz okunacak yerde sessiz okumak,
20- Tadil-i erkâna riayet etmek,
21- Tahrimen mekruhu terk etmek,
22- Tilavet secdesi yapmak.
Şart anlamındaki vacibler
Sual: Vacib kelimesinin şart, farz anlamına kullanıldığı yerler nelerdir?
CEVAP
Aşağıda, vacib diye geçen hükümler; farzdır, şarttır anlamında kullanılmıştır:
1- Allahü teâlânın, ihsan ettiği nimetlere şükretmek vacibdir. (Ahlak-ı alai)
2- Resulullahın peygamberliğini işitene iman etmek vacibdir. (Mevahib-i ledünniye)
3- Her asırda yaşayan her milletin, Resulullaha uyması vacibdir. (Seadet-i Ebediyye)
4- Semavi dinlerin âyet-i kerime veya hadis-i şerifle bildirilen ve nesh edilmeyen hükümleriyle amel etmek vacibdir. (Tefsir-i Mazheri)
5- Herkesin sanatının, mesleğinin ilmini öğrenmesi vacibdir. (Kimya-i Saadet)
6- Âyet ve hadislerle kesin olarak bildirildi ki, namaz kılmak vacibdir. (El-muvafakat)
7- Gıybetten sakınmak vacibdir. (Mekatib-i şerife m.85)
8- Hayzlı veya nifaslının, kan kesilince gusletmesi vacibdir. (Fetava-yı Hindiyye)
9- Düşman, İslam ülkesine saldırınca, herkesin savunması vacib olur. (El-ihtiyar)
10- Kabul edeceği umulan kimseye, emr-i maruf yapmak vacibdir. (Berika)
11- Emr-i marufu, yumuşak yapmak da vacibdir. (Berika)
12- Halife-i müsliminin seçip emrettiği ictihada göre amel etmek vacib olur.(Mecelle)
13- Avamın müctehidi taklit etmesi [bir mezhebe uyması], vacibdir. (Ez-Zehire lil Kurafi)
14- Bugün her Müslümanın, dört mezhepten birinde bulunması vacibdir. (Tahtavi)
15- Her müctehidin kendi ictihadına uyması vacibdir. (Mektubat-ı Masumiyye 2/36)
16- Nasslarda açıkça bildirilen emirlere uymak ve inanmak vacibdir. (Mektubat-ı Rabbani 2/36)
17- Rüşvet alanın, aldığı malı geri vermesi vacib olur. (Redd-ül Muhtar)
18- Müftünün müctehid olması vacibdir. Mutlak müctehid olmayan müftünün fetva vermesi haramdır. Bunun, sadece müctehidlerin fetvalarını nakletmesi caizdir. (Tuhfet-ül-arabi vel-acem)
19- Ana babaya hizmet etmek vacibdir. (Hadika)
20- Erkek olsun, kadın olsun, zi-rahmi mahrem akrabayı ziyaret vacibdir. (Berika)
21- Şafii’de, sünnet olmak vacibdir. (İslam Ahlakı)
22- Peygamberlerin mucize göstermeleri vacibdir. (Mektubat-ı Rabbani 3/86)
23- Bir mahallede salih kimse kalmayıp, fesat ve bid’at artınca, başka mahalleye göçüp yerleşmek veya böyle bir şehirden başka şehre hicret etmek vacib olur. (Kenz-i mahfi)
24- Hayvan keserken (Bismillahi) veya (Allahü ekber) demek vacibdir. (İbni Âbidîn)
25- Hanbeli mezhebinde sözünde durmak vacib, durmamak haram olur. (İslam Ahlakı)
26- Eshab-ı kiramın hepsinin salih ve adil olduğuna inanmak, hiçbirine dil uzatmamak, düşmanlık etmemek, bütün Müslümanlara vacibdir. (Mirat-i kâinat)
27- Sultan zalim de olsa, İslamiyet’e uygun emirlerine itaat vacibdir. (Faideli Bilgiler)
28- Resulullahın Ehl-i beytine ve hanımlarına saygı göstermek vacibdir. (Kurret-ül ayneyn)
29- Kâfirlerin ibadet olarak yaptıkları, kâfirlik alameti olan şeyleri tahkir etmek vacibdir. (Birgivi)
30- Allah’ın düşmanı olduğu için, kâfirlere (Buğd-ı fillah) vacibdir. (Mektubat-ı Masumiyye 3/55)
31- Müslümana ilk vacib olan şey, ahkâm-ı İslamiyeye uymaktır. (El-münire)
32- Üzerinde Allah hakkı veya kul hakkı bulunanın, iki şahit yanında vasiyet yazması vacibdir. Üzerinde hak yoksa, vasiyet yazmak müstehab olur. (Cila-ül-kulub)
33- Borçları ödeyip, ölüme hazırlanmak ve ölüm hastalığında vasiyet yazmak vacibdir. (S. Ahiret)
34- Eshab-ı kirama uymak vacibdir. (Faideli Bilgiler) [Bu, müctehidler içindir.]
35- Kız ve oğlan çocuk, yedi yaşına gelince, namazı emretmek velisine vacib olur.(Ey Oğul İlmihali)
36- Dar-ül-harbde imana gelenin, Dar-ül-islama hicret etmesi vacib olur. (Redd-ül-muhtar)
37- Çocuğun, babasına hizmet etmesi vacibdir. (Hadika)
38- Zengin babanın, fakir çocuğunu evlendirmesi vacibdir. (Uyun-ül-besair)
Hadis-i şeriflerde de buyuruluyor ki:
(Helal kazanmak için sıkıntı çekenlere, Cennet vacib olur.) [R. Nasıhin]
(Allah’a şirk koşmadan ihlâsla ibadet edene, Cennet vacib olur. Allah’a şirk koşarak mülaki olana da, Cehennem vacib olur.) [Hâkim]
(Gurbetteyken ölen garip Müslümana, Cennet vacib olur) [E. Nuaym]
(Yalan yeminle, haksız olarak, birinin malını alana, Cehennem vacib olur.) [Bagavî]
(Ölürken kelime-i şehadeti söyleyene, Cennet vacib olur.) [Taberani]
(Beş vakit namazı doğru kılana, Cennet vacib olur.) [Taberani]
(Beş vakit namazı kırk gün cemaatle kılana, Cennet vacib olur.) [Ebu Ya’la]
(Bir yetimi, kendini kurtarana kadar bakıp büyütene, Cennet vacib olur.) [Taberani]
(Haşefe içeri girince, meni gelse de, gelmese de gusül vacib olur.) [Taberani]
(Köle, kadın, çocuk ve hasta hariç, Cuma namazı her Müslümana vacibdir.) [Hâkim]
(İmamla birlikte dört kişi olan köyde, Cuma kılmak vacibdir.) [Deylemi]
(Gaza vacibdir. Cenaze namazı da vacibdir.) [Ebu Ya’la]
(Ebu Bekir’i sevmek ve ona şükretmek vacibdir.) [Deylemi, Hatib, Münavi]
(Fıkıh öğrenmek, her Müslümana vacibdir.) [Hâkim]
(Aksırıp elhamdülillah diyen mümine, yerhamükellah demek vacib olur.) [Buhari]
(Kabrimi ziyaret edene, şefaatim vacib olur.) [Bezzar, Dare Kutni, Taberani, Kadı İyad]
(Bir mani yoksa emr-i maruf ve nehy-i münker vacibdir. Mani varsa susmak helaldir.) [Deylemi]
(İhlâsla, “Rabbim Allah, dinim İslam ve peygamberim Muhammed aleyhisselam” diyene, Cennet vacib olur.) [Hâkim]
İhanet etmek
Sual: İslam Ahlakı kitabında, (Fâsık, âlim olsa da imam yapılması mekruh olur, çünkü İslamiyet’e uymakta gevşek davranır. Buna ihanet etmek vacibdir) deniyor. (İhanet etmek vacibdir) ne demek oluyor?
CEVAP
İhanet kelimesinin birkaç manası vardır. İhanet, hainlik, haksızlık, kötülük anlamına geldiği gibi alçak ve hakir görmek, itibar etmemek, kıymet vermemek anlamına da gelir.
Fâsık insana, yani açıktan günah işleyene değer verip onu imamlığa geçirmemeli demektir. Ona değer vermemek vacibdir deniyor.