Sual: Kaliteli bir şiir yazarken neye dikkat etmelidir?
CEVAP
İki hususa dikkat etmek gerekir. Bunun biri yoksa, diğeri ne kadar güzel olsa da şiir vasfını kazanamaz.
1- Ölçü ve kafiye yönünden uygun olması,
2- Manaların hem düzgün olması, hem de birbirini tamamlaması gerekir.
Bunları birer örnekle bildirelim:
Ölçü yönünden uygun olması:
Günümüzde aruz vezniyle yazan kalmadığı için hece vezinlerine örnek veriyoruz. Hece vezinleri çoksa da, daha çok 7, 8, 11 ve 14 heceli olanlar kullanılmaktadır. Hece sayısının tutmasından başka, bir de kalıplarının uygun olması gerekir.
7 heceliye bir örnek:
Bu da 3+4 ve 4+3 hece kalıbıyla veya kalıpsız yazılır.
3+4 heceye bir örnek:
Bülbülün / ötüşünü,
Güneşin / batışını,
Kalblerin / atışını,
Yaratan /elbet vardır.
4+3 heceye bir örnek:
Kurtuluştur / insana,
Ulaştırır / ihsana,
Kavuşturur / imana,
La ilahe / illallah…
7 hece, fakat kalıpsıza örnek:
Eğer uğrarsan derde,
Muhtaç olma namerde,
Şifa umulan yerde,
Hemen çıkar ağlarız.
Böyle kalıpsız olanlar makbul sayılmıyor. Şiir olarak okumak zor oluyor ve okunuşunda bir düzgünlük olmuyor. Besteye de pek gelmiyor. 3+4 veya 4+3 kalıplı olanların ilahi haline getirilip okunması da kolay oluyor.
8 heceliye bir örnek:
Bu da 3+5, 5+3 ve 4+4 hece kalıbıyla yazılır.
3+5 heceliye bir örnek:
En büyük / devletimizdir.
Gücümüz / kuvvetimizdir.
Methetmek / mümkün değildir.
Sebeb-i / nimetimizdir.
5+3 heceliye bir örnek:
Dost bahçesinde / yatarım,
Kaygılarımı / atarım,
Satılacağı / satarım,
Kimseler hesap / soramaz.
4+4 heceliye bir örnek:
Umduğuna / eremezsin,
Bu devranı / süremezsin,
Ahbabını / göremezsin,
Yakar bizi / dost hasreti.
11 heceliye bir örnek:
Bu da 6+5 ve 4+4+3 hece kalıbıyla yazılır.
6+5 heceliye bir örnek:
Kimi hocayım der, / kimisi derviş,
Cahiller yanına / postunu sermiş,
Zannederler bunu / âlim ve ermiş,
Mahşer günü nasıl / hesap verecek?
4+4+3 heceliye bir örnek:
Bir gün olur,/ götürürler/evinden,
Kurtuluş yok, /Azrail’in/ elinden,
Allah adı /hiç düşmesin /dilinden,
Bin yıl uzun/ ömrün olsa, /ne fayda?
14 heceliye bir örnek:
Bunun kalıbı 7+7 hecedir.
Bir örnek verelim:
Ehl-i sünnet kitabı, /oku inat eyleme!
Fırsat eldeyken uyan, /ömrü berbat eyleme!
Yarın mahşer gününde,/ boşa feryat eyleme!
Doğruluktan ayrılma, /Hak utandırmaz seni.
Kafiyeler:
Kalıplar böyle uygun ise, bir de kafiyelerine bakılır. Kafiye çeşitleri şöyledir:
1- Yarım Kafiye: Mısra sonlarında tek ses benzeşmesine dayanan kafiyedir.
Adıdır onun Gafur,
Kapısı açık durur,
Af dileyen af bulur,
Allah bes baki heves.
2- Tam Kafiye: Mısra sonlarında iki sesin benzeşmesine dayanan kafiyedir.
Her ten biter bir dertle,
İş yapılmaz namertle,
Uğraşma hiç bir fertle!
Allah bes, baki heves.
3- Zengin Kafiye: Mısra sonlarında üç ve daha fazla sesin benzeşmesiyle meydana gelen kafiyedir. Buna tunç kafiye de denmektedir.
Sünnetlerden kaçarsa,
Bid’atleri saçarsa,
Küfre kucak açarsa,
O süper bir sapıktır.
Görünüşe kanmamalı,
Bâtılı hak sanmamalı,
Cehennemde yanmamalı,
Gün doğmadan neler doğar.
4- Cinaslı Kafiye: Okunuşları ve yazılışları aynı; ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiyedir. Birkaç örnek:
Sanki oluk gibi kan akar da yara sızlar.
Yaralının halini bilemez yarasızlar!
Acep niçin açmış böyle gül erken,
Kapatmalı ağzımızı gülerken.
Yalan değil sözlerim,
Kan ağlıyor gözlerim,
Kardeş senin yolunu
Ölene dek gözlerim.
Redif:
Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesidir. Redifin de çeşitleri var. Kelime halindeki rediflere bir iki örnek verelim:
Doğru söylesem halk razı olmaz,
Eğri söylesem Hak razı olmaz.
Dine uymak ar değildir,
Dünya bize yâr değildir,
Haram mallar kâr değildir,
Gün doğmadan neler doğar.
Mana yönü:
Kafiyeler ne kadar düzgün ve zengin olursa olsun, manası uygun değilse veya birbirini tamamlamıyorsa kıymeti olmaz. Böyle uydurma şiirler için, (Dam başında saksağan vur beline kazmayı) derler. Bir örnek:
Sabah erken yatıyorum,
Ormanları satıyorum,
Yıldızları aldım ele,
Tutanlara atıyorum.
En önemlisi de, şiir dine aykırı olmamalı. Şiir yazacak kimsenin, teknik bilgi yanında, dinimizi de iyi bilmesi gerekir.