Bazı kimseleri, bazı sözleşmelerden ve işlerden men’ etmek

Sual: Hicr etmek yani bazı kimseleri, bazı sözleşmelerden ve işlerden men’ etmek câiz olur mu? Akıllı olmayan çocukların yaptıkları sözleşmeler geçerli olur mu?

Cevap: Hicr etmek; Bazı kimseleri, bazı sözleşmelerden ve işlerden men’ etmek demektir. Bir çocuk, satın alınan malın mülk olacağını ve satınca mülkten çıkacağını anlarsa, buna (Mümeyyiz), yani akıllı denir. Mümeyyiz olmayan çocukların bütün sözleşmeleri bâtıldır. Mümeyyiz olan çocuğun zararlı olan işlerdeki sözleşmeleri, velisi izin verse de, sahih değildir. Talâk vermesi, köle azad etmesi, birine borçlu olduğunu söylemesi, ödünç, sadaka hediye vermesi böyledir. Faydalı olan işler için sözleşmeleri velisi izin vermese de sahih olur. Hediye, sadaka kabul etmesi, ücret ile yaptığı işin ücretini alması böyledir. Başkasının vekili olan akıllı çocuğun, vekili olduğu kimsenin malı için ve talâkı için olan sözleri kabul edilir. Zararlı da, faydalı de olabilen sözleşmelerinin sahih olması için, velisinin izin vermesi lâzımdır. Kendi malı ile bey’ ve şirâsı böyledir. Bunamış olan ihtiyarlar da, mümeyyiz çocuk gibidir. Alış-verişlerini, velileri isterse kabul, isterse red eder. Bir malı veya canı telef ederlerse, öderler. (Hadîka)da dil afetlerinin yirmincisinde diyor ki: (Çocuğun kendi malını kullanması mahcur olduğu gibi, başkasına hizmet etmesi de, ancak velisinin izni ile câiz olur. Bir sabî, bir kabı havuzdan doldursa, sonra tekrar havuza dökse, kimsenin bu havuzdan su içmesi helal olmaz. Çünkü, çocuk, havuzdaki, herkese mubah olan sudan doldurup aldığına malik olur. Bunu havuza dökünce, havuzdaki suya, çocuğun hakkı karışmıştır. Zengin olan anası, babası ve hiç kimse, bu havuzdan içemez ve kullanamaz. İçebilmeleri ve kullanabilmeleri için, bütün havuzu boşaltarak, tekrar doldurmak veya (Mecelle)nin 1128. ci maddesinde bildirilen (Şirket-i mülk) kısmeti, yani dağılması hükmüne uyularak, havuzdan çocuğun döktüğü su kadar su alıp velisine vermek lâzımdır. Velî kendisine verilen suyu çocuk için kullanır. Çocuğun, umumi çeşmeden alıp getirdiği su da böyledir. Velî, çocuğun malını kimseye hediye edemez. Birine hediye etmek isterse, evvelâ bunun kıymeti kadar parayı ona hediye eder. O da, bu para ile çocuğun malını velisinden satın alır. Bu para çocuğun olur. Velî, kendi parası ile, çocuğun kullanması için aldığı şeyleri dilediğine hediye edebilir. Çocuk malını anasına babasına verse, bunların mülkü olmaz. (Tam İlmihal s. 898)

Osman Ünlü hocanın Türkiye Gazetesi'nde bugün yayımlanan makalesi için tıklayınız...