Zayıf ve müftabih kavil

Sual: Kitaplarda, (Bir kavle göre caizdir, bu kavil zayıftır) deniyor. Bu ne demektir?
CEVAP
İhtiyaç olunca o kaville amel edilir demektir. İhtiyaç olunca günümüzde zayıf kaville amel etmek, kuvvetli kaville amel etmek gibi sahih, hatta lazım olur. Seadet-i Ebediyye’den bir örnek verelim:
Diş dolgusu olmayanın, dolgusu olan imama uyması hakkında, iki ayrı kavil vardır:
Birinci kavle göre, dolgusu olmayan Hanefî’nin, dolgusu olan imama uyması sahih olmaz, çünkü bu imamın namazı Hanefî mezhebine göre sahih değildir.

İkinci kavle göre, bu imam, Mâlikî mezhebini taklit ediyorsa, dolgusu olmayan Hanefî’nin, buna uyması sahih olur. İmam-ı Hinduvani böyle ictihad etmiştir. Dolgusu olan salih bir imamın Mâlikî mezhebini taklit etmediği bilinmedikçe, dolgusu olmayan Hanefîler de, bu imama uymalıdır. Bu ikinci kavil her ne kadar zayıf ise de, harac olduğu zaman zayıf kaville amel etmek lazımdır. Fitneye mani olmak için de zayıf kaville amel edileceği, Hadika’da da yazılıdır.

Kavil ve fetva neye denir?
Sual: İlmihâllerde, (İmam-ı Ebu Yusuf’a göre caiz, İmam-ı Muhammed’in kavline göre ise caiz değildir, fetva da böyledir, müftabih kavle göre caiz değildir) gibi ifadeler var. Buradaki, fetva, kavil ve müftabih ifadeleri ne demektir?
CEVAP
Mezhepte müctehid olan âlimler, mezhep imamının koyduğu usul ve kurallara göre ictihad ederler. Bir müctehidin, başka bir müctehide tâbi olması caiz değildir. Bunun için farklı ictihadlar olabiliyor. Mezhep içindeki müctehidlerin bu ictihadlarına kavil de denir. Kavil, söz demek ise de, burada müctehidin ictihadı demektir.

Tercih ehli denen fıkıh âlimleri, mezhep içindeki farklı kavilleri inceleyip, hangi kaville amel etmek gerektiğini bildirirlerse, o kavle, müftabih yani tercih edilen kavil denir. Bu husus, (Fetva bu kavle göredir) şeklinde de ifade ediliyor. Her Müslümanın, amel ederken tercih edilen kavle uyması gerekir. Ancak bir sıkıntı olunca, diğer kavle, hattâ başka hak mezhepteki bir hükme de uymak caiz olur.