Unutmak özürdür

Sual: Bekara sûresinin, (Ey Rabbimiz, unutursak veya hataya düşersek bizi sorumlu tutma!) mealindeki son âyetinde bildirilen unutmak nedir? Unutmak nerelerde özür, nerelerde özür değildir?
CEVAP
Unutmanın özür olup olmadığı yerler vardır. Bir hadis-i şerifte de, (Allahü teâlâ, ümmetimin yanlışlıkla, unutarak veya mecburen [zaruretle] işlediği günahları affetmiştir) buyuruluyor. (İbni Mace)

Birkaç örnek verelim:
1- Namaz kılarken farzı unutmak özür olmaz, namazı yeniden kılmak gerekir.

2- Namazda sünneti unutmak özür olur, namaz tamam olur.

3- Namazda vacibi unutmak da özür olur, secde-i sehv ile namaz tamamlanmış olur.

4- Namazda secde-i sehvi unutmak da özürdür. Unutulunca namaz tamam olur.

5- Unutunca namazın kazaya kalması günah olmaz. Ama kaza etmek gerekir.

6- Namazda unutarak bir önceki zamm-ı sûreyi okumak özürdür, mekruh olmaz.

7- Tertip sahibi namaz içindeyken, önceki vakti kılmadığını unutursa, namazdan sonra hatırlasa da, kıldığı namaz sahih olur, çünkü unutmak özürdür. Tekrar kılmak gerekmez.

8- Camiye, cemaate gideceğini unutup, soğan sarımsak yiyen, cemaate gelmez. Unutması özür olur.

9- Ramazanda unutup, oruç tutmayınca, o orucu kaza etmek farz olur. Unutmakla oruçtan kurtulmuş olmaz.

10- Oruçluyken unutarak yiyip içmek özürdür, orucu bozmaz. Yanılmak, unutmak gibi değildir. Akşam oldu sanarak yiyip içenin orucu bozulmuş olur, fakat kefaret gerekmez, kaza gerekir. Bunun gibi, imsak vaktinden sonra daha vakit var sanıp yiyip içenin orucu sahih olmaz. (Yarın oruç tutacağım) diye niyet edip de unutup tutmayan, oruç tutmuş sayılmaz.

11- Yeminde unutup, (Yapmayacağım) dediği şeyi yaparsa, yemini bozulmuş olur. Yemin kefareti vermesi gerekir.

12- Birine selam söyle dense, selam götürmeyi kabul edenin, o selamı götürmesi farzdır, unutursa günah olmaz.

13- Unutarak veya bilmeyerek, herhangi mubah bir şey içilse, sonradan içinde alkol olduğu anlaşılsa, günah olmaz.

Yanılmakla unutmak farklıdır. Birkaç örnek verelim:
1- Oruçluyken unutup yiyip içmekle oruç bozulmuş olmaz. Yiyip içerken hatırlarsa bırakması gerekir. Bırakmayıp yemeye devam ederse orucu bozulmuş olur.

2- Unutup abdestsiz namaz kılsa, namazı sahih olur. Unutması günah olmaz, fakat abdestsiz olduğunu hatırlarsa, o namazı iade etmesi gerekir.

3- Guslederken, kuru yer kalmış olsa, kuru yer kaldığını bilmese, guslü sahih olur. Sonra hatırlarsa sadece orasını yıkar. Hatırlamazsa, kuru yer kalmasına rağmen gusül yine sahih olur.

4- Vitirde Kunut duaları unutulsa, namaz içinde hatırlanınca, secde-i sehv ile namazı tamam olur. Secde-i sehv de unutulsa yine namaz tamamdır, ama bir farzı unutan, mesela iftitah tekbirini unutan, sonra unuttuğunu kesin olarak anlasa, namazı yeniden kılar. Hatırlamazsa namazı sahih olur. Sık sık unutursa, bu vesvesedir, itibar edilmez.

5- Unutup su içenin, orucu bozulmaz, ama unutarak namazda su içenin namazı bozulur.

6- Oruçluyken unutarak yiyip içmek özürdür, orucu bozmaz. Akşamın olduğunu sanarak yiyip içenin, orucu bozulmuş olur, fakat kefaret gerekmez, kaza gerekir. Bunun gibi, imsak vakti çıkmışken, çıkmadı sanıp yiyip içenin orucu sahih olmaz. (Yarın oruç tutacağım) diye niyet edip de, unutup tutmayan, oruç tutmuş sayılmaz.

7- Elbisenin bir yerine necaset bulaşsa, bulaşan yeri unutsa, zannettiği yeri yıkasa, temizlendi kabul edilir.

Demek ki unutmanın yerine göre, farklı hükmü oluyor. Kendi aklımıza göre, her unutmayı aynı kefeye koyarak genel bir kaide çıkarmak geçerli olmaz.

Unutmak özür mü?
Sual: Dinde her unutmak özür değil mi? Mesela unutarak yiyip içmek orucu bozmaz. Bunun gibi bir namazı unutsak vakti çıksa, artık o namazı kaza etmek gerekmiyor mu?
CEVAP
Unutmak özürdür. Unutarak namazın kazaya kalması günah olmaz, ama hatırlayınca kaza etmek farzdır. Evet, oruçlu kimse unutarak su içse orucu bozulmaz, fakat namaz kılarken unutularak su içse namaz bozulur. Elbisenin bir yerine necaset bulaşsa, bulaşan yeri unutsa, zannettiği yeri yıkasa, temizlendi kabul edilir. (Hadika)

Bir kimse, kendi hanımının yatağı sanarak, gece kayınvalidesinin yatağına girse, şehvetle öpse, hürmet-i müsahere olur, karısı ona haram olur. (Bezzaziyye)

Hâlbuki kasten yapmadı, bilmeden unutarak yaptı. Demek ki unutmanın yerine göre, farklı hükmü oluyor. Kendi aklımıza göre, her unutmayı aynı kefeye koyarak genel bir kaide çıkarmamız geçerli olmaz.